Lo, vui
Thầy Tử Lộ hỏi Khổng Tử rằng:
– Nguời quân tử cũng lo sợ ư?
Khổng Tử nói:
– Nguời quân tử chỉ cốt suy nghĩ định liệu công việc của mình, lúc chưa làm được vui rằng mình đã có ý định làm, lúc đã làm được lại vui rằng mình có trí làm được việc. Thế cho nên nguời quân tử có cái vui thú suốt đời, không có cái lo sợ một ngày nào cả.
– Kẻ tiểu nhân thì không thế, lúc chưa làm được việc thì lo sợ rằng không được. Lúc đã làm được việc thì lo sợ nhỡ hỏng mất. Thế cho nên kẻ tiểu nhân có cái lo sợ suốt đời, không có cái vui thú nào cả.
Thuyết Uyển
Maître Tử Lộ interroge Confucius : Le Sage peut-il être angoissé ?
Réponse : Le Sage ne pense qu’à prendre des dispositions pour son travail, lorsqu’ il ne l’a pas encore fait, il se réjouit d’avoir l’intention de le faire, une fois son travail effectué, il se réjouit d’avoir eu la volonté de l’avoir entrepris. C’est la raison pour laquelle le sage éprouve en tout temps de la joie, il n’a, à aucun moment, à être angoissé.
Ce n’est pas le cas de l’homme vil qui, s’il n’a pas encore fait son travail, craint de ne pouvoir le faire ; une fois son travail terminé, il craint qu’il ne soit raté.
C’est la raison pour laquelle l’homme vil est angoissé toute sa vie, il n’éprouve donc jamais de joie (Extrait de : Contes philosophiques d’Asie, traduits du vietnamien par Lê Mộng Nguyên, Ed. L’Harmattan, Paris 2005, p. 14).